Mensahe sa payong

MENSAHE SA PAYONG

napakainit ng panahon, dama'y alinsangan

sa isang mapagpalayang pagkilos sa Diliman

nang matanaw ko ang nakapayong na mga manang

kayganda ng tatak sa payong at nilitratuhan

panawagan iyong sa aking puso'y ibinulong

nang sa rali't mainit na semento'y nakatuntong

sa tumitinding klima'y saan ba tayo hahantong

na kung di malutas, danasin ay kutya't linggatong

Araw ng Karapatang Pantao noong magrali

habang mga lider-masa'y nagbigay ng mensahe

na huwag ipanalo ang mga tusong buwitre

at buwagin na ang mga political dynasty

gayunman, mensahe sa payong ang agad nakita

ngayon, nanalasang Odette ay nararamdaman pa

ng mga tao't maraming lugar na sinalanta

anong tindi bagamat di sintindi ng Yolanda

mensahe yaon nang buhay ay di basta mapatid

upang tao'y di masadlak sa kumunoy na hatid

mahalagang mensaheng marapat nating mabatid

upang sa pusikit na gabi'y di tayo mabulid

- gregoriovbituinjr.

12.31.2021

* litratong kuha ng makatang gala sa rali noong 12.10.2021, Pandaigdigang Araw ng Karapatang Pantao

* nakatatak sa payong ay "Climate Justice Now" na nilagdaan ng APMDD (Asian People's Movement on Debt and Development)

Ang bagyong Odette at ang Climate Change

ANG BAGYONG ODETTE AT ANG CLIMATE CHANGE

Saliksik, sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Katatapos lang nitong Disyembre ang COP 26 sa Glasgow, Poland kung saan pinag-usapan kung paano lulutasin ang epekto ng climate change o nagbabagong klima sa buong daigdig. Iyon ang ika-26 na pagpupulong ng Conference of Parties on Climate Change na nilalahukan ng mga pamahalaan ng iba't ibang bansa. Pinag-usapan kung paano mapapababa ang epekto sa atin ng nagbabagong klima.

At ngayon naman, rumagasa ang bagyong Odette (may international name na typhoon Rai) na ikinasalanta ng maraming lugar sa Kabisayaan. Isa ba itong epekto muli ng nagbabagong klima?

Ayon sa NDRRMC Situational Report No. 4 for Typhoon ODETTE (2021) noong Disyembre 18, 2021, ang sumusunod na lugar ang sinalanta ng nasabing bagyo:

Typhoon “ODETTE” Landfalls:

1:30 PM, 16 December 2021 in Siargao Island, Surigao del Norte

3:10 PM, 16 December 2021 in Cagdianao, Dinagat Islands

4:50 PM, 16 December 2021 in Liloan, Southern Leyte

5:40 PM, 16 December 2021 in Padre Burgos, Southern Leyte

6:30 PM, 16 December 2021 in Pres Carlos Garcia, Bohol

7:30 PM, 16 December 2021 in Bien Unido, Bohol

10:00 PM, 16 December 2021 in Carcar, Cebu

12:00 AM, 17 December 2021 in La Libertad, Negros Oriental

5:00 PM: 17 December 2021 in Roxas, Palawan.

Ayon pa sa NDRRMC, umabot sa 156 ang mga namatay dulot ng bagyong Odette.

Dahil sa nangyaring ito ay muling nabuhay ang panawagang Climate Justice, na madalas isigaw ng maraming aktibistang grupong makakalikasan subalit halos di naman pinakikinggan ng pamahalaan. Ayon kay Yeb Saño, Executive Director ng Greenpeace Southeast Asia: “We stand with our fellow filipinos in Negros, Leyte, Cebu, Bohol, Surigao, and all areas affected by Typhoon Odette. Even with warnings in place, the intensity and the damage brought by this typhoon was unprecedented."

"The disaster brought up our collective trauma from previous typhoons such as Sendong and Yolanda, and reminded us that these extreme weather events are now a norm as the climate crisis worsens every year."

"As we seek immediate recovery for our fellow citizens in the aftermath of Odette, we demand that our institutions see this as another wake-up call — and this time, they have to take it seriously. These typhoons will get worse, more unpredictable, and more destructive should they remain merely reactionary to the climate crisis. Support the call for the declaration of a national climate emergency. Demand climate justice, now.”

Ito naman ang panawagan ng grupong Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ): "Now more than ever, in solidarity with the victims of Typhoon Odette, PMCJ demands that the government immediately release the calamity  and discretionary funds for the immediate relief and recovery work specifically in severely devastated areas and not wait for loans and foreign aid to trickle in."

Maraming nagugutom. Walang tubig. Walang kuryente. Maraming nasirang bahay. Maraming tumigil sa trabaho. Apektado ang buhay ng mga nasalanta. Mayaman man o mahirap, lahat ay tinamaan ng unos. Humigit-kumulang dalawang milyong katao ang apektado. Ayon sa Department of Social Welfare and Development (DSWD), "A total of 452,307 families or 1,805,005 persons were affected by Typhoon “ODETTE” in 3,286 Barangays in Regions V, VI, VII, VIII, IX, X, XI, MIMAROPA, and Caraga."

Samutsaring grupo ang nagsasagawa ng tulong para sa milyon-milyong apektado ng bagyong Odette. Subalit hindi sapat ang ayudang pagkain kundi ang panawagang Climate Justice. Ibig sabihin, dapat matugunan ang suliranin sa nagbabagong klima, tulad ng madalas pag-usapan sa mga pulong ng COP taun-taon. Subalit sana'y hindi lang hanggang laway kundi tumugon talaga ang mga bansa sa pagbabawas ng kanilang emisyon upang matugunan at malutas ang patuloy na pag-iinit ng mundo dulot ng pagsusunog ng mga fossil fuel at mga plangtang coal.

Nag-uusap-usap ang mga pamahalaan, subalit kung hindi nila ito malutas sa itaas, dapat ay makatulong din tayong nasa ibaba upang hindi mahuli ang lahat. Tulad ng pagpapaunawa sa mga manggagawa't maralita ng kahalagahan ng usaping ito para sa kinabukasan ng higit na nakararami.

ANG BAGYONG ODETTE

tumitindi ang bawat agam-agam na dinulot

ng nanalantang unos na sumakbibi ng takot

sa mga nawalan ng bahay at buhay, kaylungkot

animo bawat sikdo niring hininga'y bantulot

di ko man nakita'y tinuran ng mga balita

ang kalunos-lunos na dulot ng unos sa bansa

ah, ilang tahanan at minamahal ang nawala

dahil sa nagbabagong klima't nanalasang sigwa

di maiwasang climate change ay muling pag-usapan

parang Ondoy na nagpalubog sa Kamaynilaan 

parang Yolandang pumaslang ng libong kababayan

ngayon, Odette na nanalasa sa Kabisayaan

ano't kaytindi ng epekto ng climate change doon

na nagdulot ng pangamba sa kabataan ngayon

ano na kayang kinabukasan sila mayroon

kung di kikilos ang kasalukuyang henerasyon

sa nangyaring bagyong Odette ay lalong pag-igihin

ang daigdigang usapan sa pangklimang usapin

upang kinabukasan ng daigdig ay ayusin

upang di maglubugan ang mga isla sa atin

tumitindi ang pag-init, lumalala ang klima

habang plantang coal at fossil fuel ay patuloy pa

halina't tulungan natin ang mga nasalanta

habang sigaw nati'y Climate Justice para sa masa

Mga Pinaghalawan:

https://reliefweb.int/report/philippines/ndrrmc-situational-report-no-4-typhoon-odette-2021-december-18-2021-0800-am

https://ourdailynewsonline.com/2021/12/19/greenpeace-odetteph-another-wake-up-call-to-address-climate-crisis/

https://www.facebook.com/ClimateJusticePH/

https://ourdailynewsonline.com/2021/12/20/gutom-na-po-surigao-city-survivors-call-for-relief-in-odette-aftermath/

https://cnnphilippines.com/news/2021/12/21/NDRRMC-death-toll-Odette-156.html

https://reliefweb.int/report/philippines/dswd-dromic-report-11-typhoon-odette-20-december-2021-6am

Aklat ng saribuhay

BUKREBYU: ANG REGALONG AKLAT NG MAKATANG GLEN SALES

Nakasama ko nang minsan sa pagtitipon ng mga makata sa Luneta si Glen Sales, isang guro at makata mula sa lalawigan ng Quezon, sa isang aktibidad ng grupong KAUSAP, kasama ang nagtayo nitong si Joel Costa Malabanan, na guro naman sa pamantasan. Hanggang sa nila-like niya ang mga tula ko sa pesbuk at nila-like ko rin ang kanyang mga tula.

Nitong nakaraan lamang ang pinadalhan niya ako ng librong "Biodiversity in the Philippines" ni Almira Astudillo Gilles, na nasa 56 na pahina. Makulay ang mga nilalaman at hinggil sa kalikasan. Alam daw niyang interes ko ang isyung pangkalikasan kaya niya iyon ibinigay sa akin. Natanggap ko nitong Disyembre 20, araw ng Lunes. Dahil dito'y taospusong pasasalamat ang aking ipinaabot. Agad kong binuklat at binasa ang mga nilalaman.

Ang nasabing aklat ay batayang aralin hinggil sa kalikasan at kagandahan ng ating saribuhay o bayodibersidad. At sa pambungad pa lang ay nagsabi pang kung nais nating makatulong sa kalikasan ay kontakin ang labimpitong grupong kanilang inilatag. Ibig sabihin, maraming sumusuporta sa aklat na ito.

Tinalakay sa unang bahagi ang maraming datos hinggil sa simula ng daigdig batay sa pananaliksik sa kasaysayan, mula pa noong 4.65 bilyong taon na ang nakararaan, kung paano uminog ang enerhiya batay sa pagsusuri ng mga aghamanon o siyentipiko. Nariyan din ang color classification batay sa Tree of Life, pati na ang diversity at endemismo sa ating bansa.

Nariyan ang mga paksa hinggil sa mga sumusunod: Plants, Vertebrates: Birds, Mammals, Reptiles, Fish, Invertebrates: Echinoderms, Corals, Jellyfish, Anemones, Worms and Leeches, Insects, Arachnids, and Crustaceans.

Pinagtuunan ng pansin ang Birth of an Archipelago, Geology Rocks,  Habitats, Coral Reefs and Oceans, Biodiversity Hotspots, Threat to Biodiversity, Overdevelopment. Mayroon palang 110 ethnic groups o grupong katutubo sa Pilipinas, na ayon sa aklat ay nasa sampung porsyento ng populasyon.

Maraming mga payo, tulad ng sampung nakasaad sa "A drugstore in your backyard", at mga halimbawa ng Conservation Efforts. Sa nangyayari sa ating kapaligiran, matutunghayan sa paksang "What you can do" ang mga maaari nating magawa bilang indibidwal, kundi man grupo. Sa pahinang "So you want to be a scientist", nag-anyaya sila kung ano ang maaari nating pag-aralan o basahin upang higit pa nating maunawaan ang ating daigdig, nang sa gayon ay maprotektahan pa ito, tulad ng Astronomy, Biology, Chemistry, Earth Science or Geoscience, Physics, Atmospheric Science, at Material Science.

Iniiwan sa atin ng aklat ang isang quotation mula sa kilalang manunulat ng science fiction na si Isaac Asimov: The most exciting phrase to hear in science, the one that heralds the most discoveries, is not "Eureka!" (I found it!) but  "That's Funny!"

ANG AKLAT NG SARIBUHAY

pasalamat sa kaibigang makatang Glen Sales

dahil sa bigay na aklat, napukaw ang interes

upang saliksikin pang malalim at magkahugis

ang samutsaring kaalamang sa diwa'y nagkabigkis

biglang nagising ang interes sa librong binigay

hinggil sa paksang biodiversity (saribuhay)

sa mundo'y nagkaroon muli ng magandang pakay

habang mga paksa'y binabasa't napagninilay

iba't ibang katanungan ang sa diwa'y umusbong

lalo't sa nagbabagong klima'y paano susuong

na sa bahang dulot ng bagyo'y paano lulusong

sa pag-unawa sa agham ay paano susulong

sa Glasgow, katatapos ng pulong ng mga bansa

pinag-usapan ang klima't anong dapat magawa

at sa tangan kong libro'y muli kong sinasariwa

yaong mga pinagdaanang samutsaring sigwa

halina't magpatuloy sagipin ang kalikasan

ang kapaligiran at lipunan ay pag-aralan

halina't lumahok sa pagkilos at manindigan

para sa kinabukasan ng ating daigdigan

- gregoriovbituinjr.

12.22.2021

Init

INIT

sa init ng lungsod ay nabigla ang katawan ko

nang mula sa probinsyang malamig, lumuwas dito

para bang napapaso ang buo kong pagkatao

animo'y kay-init na pagtanggap sa akin ito

sa loob ng bahay, may bentilador man, wala rin

mainit man ang panahon, ulo'y di mainitin

mas maigi pa ngang nasa labas pagkat mahangin

pulos usok nga lang ng sasakyan ang lalanghapin

ibang-iba ang init, tagos sa kaibuturan

animo'y sumasagad sa buto't mga kalamnan

nanggaling kasi sa lamig kaya nababaguhan

tumagal-tagal pa'y masasanay din ang katawan

o baka nadarama na'y matinding global warming

katatapos lang ng COP, ano itong dumarating

marapat lang tugunan ang Climate Justice na hiling

nitong taumbayan upang daigdig ay gumaling

- gregoriovbituinjr.

11.21.2021

Pagdatal ng bagyong Ulysses

PAGDATAL NG BAGYONG ULYSSES

Maikling kwento ni Gregorio V. Bituin Jr.

Matindi ang hagupit ng bagyong Ondoy noong Setyembre 26, 2009 na nagpalubog sa maraming lugar sa Metro Manila at karatig-pook. Subalit tila ba naulit ang bagyong Ondoy nang inilubog ng bagyong Ulysses ang maraming lugar sa Metro Manila at karatig pook noong Nobyembre 11-12, 2020.

Kaluluwas ko lang mula sa Benguet kung saan tagaroon ang aking napangasawa. Oktubre 31, 2020 ay lumipat na ang opisina ng paggawa mula Lungsod ng Quezon sa Lungsod ng Pasig. Nagsilbi akong tagabantay ng opisina. Halos magdadalawang linggo pa lang ako sa opisinang iyon nang manalasa si Ulysses. Mataas naman ang lugar sa may Barangay Palatiw kaya sa kasagsagan ng bagyong Ulysses ay hindi naman kami binaha. Subalit ang katotong si Benny, na isang lider-manggagawa, at naninirahan sa San Mateo, Rizal, ay matindi ang ikinwento sa akin. 

Sa kasagsagan ng bagyong Ulysses, umabot sa ikalawang palapag ng kanilang inuupahang bahay ang baha. Kaya silang mag-anak na naroroon sa unang palapag ay napilitang umakyat sa ikatlong palapag, at umakyat ng bubong dahil pataas ng pataas ang tubig.

Nang may dumating na saklolong bangka, pinasakay niya ang kanyang misis at mga anak. Nagdalawang-isip pa siya dahil mayroon pa siyang alagang aso, at maraming kagamitang maiiwan.

Mabuti't nakinig siya sa kanyang misis na sumama na siya sa dumating na bangkang sumaklolo sa kanila. Naiwan niya ang aso nila na sa kalaunan ay hindi na nila nakita. Marahil ay nalunod na sa kasagsagan ng bagyo. 

At kung hindi siya nakinig sa kanyang misis, malamang ay hindi na siya nasaklolohan pang muli, at marahil ay hindi na siya nasagip, tulad ng kanyang asong mahal na mahal niya.

Marami pang kwento akong napanood sa telebisyon. Nagbabalik ang alaala ng Ondoy, pati na ng bagyong Yolanda, na naging dahilan upang mapasama ako sa mga lakaran hinggil sa klima, tulad ng pagkakapunta ko sa Thailand, dalawang araw matapos ang Ondoy. Setyembre 21, 2009, Lunes, nang mag-aplay ako ng ikalawa kong pasaporte, nakuha iyon ng Setyembre 25, 2009, Biyernes. Sumapit ang bagyong Ondoy, biglaan, kinabukasan, Setyembre 26, 2009. 

Lumubog ang opis ng paggawa kung saan ako natutulog, at mabuti't nasa ibang opis ako natulog nang araw na iyon kaya hindi nabasa ang aking bagong pasaporte. Dahil kung hindi'y tiyak na hindi ako makakasama patungong Thailand para dumalo sa pagpupulong hinggil sa usaping climate change. Setyembre 28, 2009 ay nakalipad na kami ng tatlo pang kasama patungong Bangkok.

Nanalasa ang matinding bagyong Yolanda ng Nobyembre 8, 2013, at isang taon matapos iyon ay nangampanya kami sa pamamagitan ng Climate Walk mula Luneta hanggang Tacloban noong 2014. Hanggang mapasama sa French leg ng Climate Walk mula Rome hanggang Paris noong 2015, ang panahong nilagdaan ang Paris Agreement, kung saan ang usaping klima'y pinag-isipan, pinag-usapan, pinagkaisahan at nilulutas.

Nang dumating ang bagyong Ulysses, nagbabalik ang mga alalahanin. Ano nang mangyayari sa ating daigdig? Noong 2018 nga, inilabas na ng mga siyentipiko na labingdalawang taon na lang ay hindi na mababalik sa dati ang klima ng mundo kung hindi magbabawas ng emisyon ang maraming bansa. At ngayon, 2021 na. May siyam na taon pa. May climate emergency na.

Hanggang ngayon, sumisigaw pa rin kami ng Climate Justice Now! upang dinggin ng iba't ibang bansa na magbawas na ng emisyon at huwag nang gumamit ng dirty energy tulad ng coal plants. Patuloy din ang aming pagbibigay ng pag-aaral sa iba’t ibang samahan upang magpaliwanag hinggil sa usaping klima. Patuloy pa rin ang pangangalsada. Subalit hanggang kailan tayo sisigaw?

* Unang nalathala sa pahayagang Taliba ng Maralita, ang opisyal na publikasyon ng pambansang samahang Kongreso ng Pagkakaisa ng Maralitang Lungsod (KPML), isyu ng Nobyembre 1-15, 2021, pahina 13-14.

Climate Justice Now!

CLIMATE JUSTICE NOW!

sa pangwalong anibersaryo ng bagyong Yolanda

sa panawagang Climate Justice ay nakikiisa

lalo't COP26 sa Glasgow ay nagaganap pa

kayraming delegadong tinatalakay ang klima

bakit nakiisa ako sa gayong panawagan

isa ako sa nakapunta noon sa Tacloban

nang sumamang magbigay ng relief goods ang samahan

sa mga nasalanta ng Yolanda't namatayan

at isang taon matapos iyon, ako'y nagpasya

sa mahabang lakaran, ang Climate Walk, ay sumama

tutungo kami sa Tacloban mula sa Luneta

naglakad mula Oktubre Dos, at lakad talaga

ilang lalawigan at bayan-bayan ang tinawid

upang mensaheng Climate Justice ay aming ihatid

bakit klima'y nagkaganyan, anong dapat mabatid

anong magagawa ng mga gobyerno't kapatid

nakapaang nilakad ang tulay ng San Juanico

at nakarating sa mismong unang anibersaryo

ng bagyong Yolanda sa Tacloban, Nobyembre Otso

kita'y barko sa lupa't puntod ng mga yumao

makalipas ang isang taon ay naglakad naman

sa ibang bansa, kasama'y naglakad sa Tacloban

ang Pransya'y narating at naglakad sa kalamigan

at pagpasa ng Paris Agreement ay nasaksihan

sa mga nakasama, taospusong pasalamat

sa bawat paglalakbay na tunay na mapagmulat

kaya sa isyu ng klima'y sinusulat ang dapat

tuloy sa hangaring Climate Justice para sa lahat

kaya kumikilos pa ako sa usaping klima

bilang isang manunulat, makatâ, aktibista

panawagang "Climate Justice Now!" ay sinisigaw pa

nang dinggin at kumilos ang mga gobyerno't masa

- gregoriovbituinjr.

11.08.2021

* litrato kuha sa Luneta, Oktubre 2, 2014, tangan ng makatâ ang pulang banner

Ang plant-based menu sa COP26

ANG PLANT-BASED MENU SA COP26 AT ANG KAUGNAYAN NITO SA CARBON FOOTPRINT

Saliksik, sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Upang mabawasan diumano ang carbon footprints ng mga pagkain sa COP26, inihanda ng mga organisador nito ang plant-based menu o yaong mga pagkaing mula sa halaman, tulad ng mga gulay.

Ayon sa inews.co.uk: "The winter squash lasagne, made with glazed root vegetables and vegan cheddar, has been listed as having 0.7kg CO2 equivalent emissions, while the kale pasta, made with spelt fusilli and field mushrooms, comes in at 0.3kg of CO2." Masyadong teknikal pag hindi mo nauunawaan ano ba itong carbon foot prints.

Sa theguardian.com naman: "Plant-based dishes will dominate the menu at the COP26 climate conference, where 80% of the food will be from Scotland. The low-carbon menu includes 95% British food, especially locally sourced Scottish produce, and each menu item has an estimate of its carbon foorprint, "helping attendees make climate-friendly choice."

Nakasaad naman sa greenqueen.com.hk: "Another plant-based dish on the menu is an organic spelt whole-grain penne pasta, which comes with a tomato ragu sauce, kale, and oatmeal-based crumble on top. It's the most carbon-friendly of all, requiring only 0.2 kilograms of CO2 to produce."

Subalit ano nga ba itong tinatawag na carbon footprint, at alalang-alala ang mga organisador nito? Ano ang epekto ng carboon footprint sa atin? At ano ang kaugnayan nito sa ating kinakain?

Ayon sa Oxford dictionary, ang carbon footprint ay "the amount of carbon dioxide and other carbon compounds emitted due to the consumption of fossil fuels by a particular person, groups, etc." Sa Wikipedia, "A carbon footprint is the total greenhouse gas emissions caused by an individual, event, organization, service, place or product, expressed as carbon dioxide equivalent."

Ayon naman sa World Health organization (WHO), "a carbon footprint is a measure of the impact your activities have on the amount of carbon dioxide (CO2) produced through the burning of fossil fuels and is expressed as a weight of CO2 emissions produced in tonnes.

Teka, ang carbon foorprint ay may direktang relasyon sa pagsusunog ng fossil fuel, at walang pagbanggit sa pagkain. Kaya ano ang relasyon ng carbon footprint sa ating kinakain, tulad ng gulay at karne? Ang nakalap na balita at ang kahulugan sa diksyunaryo ay hindi pa natin mapagdugtong. Kailangan pang magsaliksik.

Sa website ng Center for Sustainable Systems ay may ganitong paliwanag: "A carbon footprint is the total greenhouse gas (GHG) emissions caused directly and indirectly by an individual, organization, event of product. It is calculated by summing the emissions resulting from every stage of a product or service's lifetime (material production, manufacturing, use, and end-of-life). Throughout a product's lifetime or life cycle, different GHGs may be emitted, such as carbon dioxide (CO2), methane (CH4), and nitrous oxide (N2O), each with a greater or lesser ability to trap heat in the atmosphere. These differences are accounted for by the global warming potential (GWP) of each gas, resulting in a carbon footprint in units of mass of carbon dioxide equivalents (CO2e).

Ayon pa rin sa nasabing website, hinggil sa pagkain bilang pinagmumulan ng emisyon:

- Food accounts for 10-30% of a household's carbon footprint, typically a higher portion  in lower-income household. Production accounts for 68% of food emissions, while transportation accounts for 5%.

- Food production emissions consist mainly of CO2, N2O, and CH4, which result primarily from agricultural practices.

- Meat products have larger carbon footprints per calorie than grain or vegetable products because of the inefficient conversion of plant to animal energy and due to CH4 released from manure management and enteric fermentation in ruminants.

- Ruminants such as cattle, sheep, and goats produced 179 million metric ton (mmt) CO2e of enteric methane in the US in 2019.

- In an average US household, eliminating the transport of food for one yar could save the GHG equivalent of driving 1,000 miles, while shifting  to a vegetarian meal one day a week could save the equivalent of driving 1,160 miles.

- A vegetarian diet greatly reduces an individual's carbon footprint, but switching to less carbon intensive meats can have a major impact as well. For example, beef's GHG emissions per kilogram are 7.2 times greater than those of chicken.

Sa madaling salita, may bakas ng karbon sa ating kinakain. Ibig sabihin, may inilalabas tayong nakakapag-ambag sa emisyon sa atmospera. Sa paanong porma? Sa pagluluto na lang, may fossil fuel tayong sinusunog sa anyo ng gasul o LPG. Sa paghahatid ng mga produktong gulay mula sa lalawigan patungo sa kalunsuran, may gasolinang sinusunog sa sasakyan.

Mas malaki rin ang carbon footprint ng karne kaysa gulay. Dahil mas magastos ang patabaing baka at baboy kung ikukumpara sa gulay. Pati ang lakas-paggawa ng mangangatay ng hayop ay mas malaki kaysa pagpitas ng gulay. Kaya mas malaki ang carbon footprint ng mga karne kaysa gulay.

Ito ang simple kong pagkaunawa kaya plant-based ang inihahandang pagkain sa COP26 upang mas mababa ang carbon footprint na maiaambag ng mga delegado sa atmospera. At ito rin ang ating itinataguyod upang di lalong lumala pa ang pag-iinit ng klima.

Sa puntong ito, nais kong buodin ang munting talakay na ito sa pamamagitan ng tula:

PAGKAIN AT BAKAS NG KARBON

paano ba uunawain ang bakas ng karbon

o carbon footprint sa mga pagkain natin ngayon 

dapat talagang mabatid ang mga eksplanasyon

upang alam din natin ang gagawin at solusyon

ang carbon footprint ang sukat ng emisyon sa ere

o usok sa atmosperang di makita't masabi

dahil sa pagsunog ng fossil fuel na kayrami

dahil din sa mga coal plants na sadyang malalaki

carbon footprint yaong total ng greenhouse gas emission

dahil sa kagagawan ng tao, organisayon

dahil din sa aktibidad ng mga korporasyon

sa baytang ng paglikha ng produkto'y may emisyon

subalit may carbon footprints din sa pagkain natin

lalo pa sa mga alagang hayop at pananim

mabuting sa bakuran mo manggaling ang pakain

kaysa mula sa ibang lugar sa iyo dadalhin

kumpara sa gulay, mas malaki ang carbon footprint

ng mga karne, ng mga hayop na patabain

kaya sa COP26, gulay na ang hinahain

na malapit lang sa lugar ng pulong ang pagkain

dapat nating maunawaan, talagang masapol

fossil fuel ay sinusunog sa anyo ng gasul

o L.P.G., o natipong kahoy na pinalakol

upang gawing panggatong, makabuo ng espasol

sa munti kong pang-unawa, naibahagi nawa 

ang mga kaalamang dapat mabatid ng madla

pag-isipang mabuti ang ganitong nagagawa

na sistemang ito'y dapat palang baguhing kusa

Mga pinaghalawan:

https://www.theguardian.com/environment/2021/oct/23/cop26-menu-plant-based-dishes-scottish-food

https://www.greenqueen.com.hk/cop26-climate-change-menu/

https://www.veganfoodandliving.com/news/cop26-menu-sustainability-local-plant-based-food/

https://www.republicworld.com/world-news/uk-news/cop26-menu-to-focus-on-plant-based-dishes-to-help-attendees-make-climate-friendly-choices.html

https://inews.co.uk/inews-lifestyle/food-and-drink/cop26-low-carbon-plant-focused-menu-made-with-local-food-will-measure-emissions-of-each-dish-1265977

https://css.umich.edu/factsheets/carbon-footprint-factsheet

Paghahanap sa pangalan ng bagyo

ANG PAGHAHANAP SA PANGALAN NG BAGYONG NAGPABAGSAK NOON SA MGA POSTE NG KURYENTE SA ALABANG

Munting sanaysay ni Gregorio V. Bituin Jr.

Higit isang oras ko nang natapos ang tula kong pinamagatang "Bantang Pag-ulan" nang naisip ko itong rebisahin dahil sa isang taludtod na mukhang mali ang datos. Wala, naisip ko lang sulatin ang tulang iyon. Nailagay ko na sa pesbuk at blog, subalit kailangan talagang baguhin.

Doon kasi sa ikatlong taludtod ng ikaapat na saknong ng aking tula ay nakasulat ang bagyong "Milenyo'y manalasa" at kasunod noon ay "higit sanlinggo kaming walang trabaho talaga". Mukhang hindi akma ang ikatlo't ikaapat na taludtod ng pang-apat na saknong.

"mga poste'y bagsakan nang Milenyo'y manalasa

higit sanlinggo kaming walang trabaho talaga"

Kung "Milenyo", as in millenium, wala na ako sa trabaho ko dati nang mag-milenyo o taon 2000, panahon ni Erap, ang millenium president. Kaya naisip ko, mali yata ang inilagay kong pangalan ng bagyo, nang higit isang linggo kaming nawalan ng trabaho. Kaya nagsaliksik ako kung ano talaga ang pangalan ng bagyo. Nagbagsakan kasi noon ang mga poste ng kuryente dahil sa bagyo, na parang Siling, Biling, Duling, basta may ling, dahil sa salitang darling.

Nagtrabaho ako noon bilang regular machine operator sa edad na 20 sa Precision Engineered Components Corporation (PECCO) sa Alabang, Muntinlupa. Nagtagal ako roon ng tatlong taon, mula Pebrero 1989 hanggang magpasya akong mag-resign noong Pebrero 1992 upang makapag-aral muli. Tutal, bata pa naman ako. Nakuha ako sa trabaho ko bilang machine operator matapos ang anim-na-buwan bilang iskolar ng elektroniks sa Hanamaki-shi, Iwate-ken, sa bansang Japan, mula Hulyo 1988 hanggang Enero 1989.

Natatandaan ko, nilakad ko noon mula Sukat hanggang Alabang nang magbagsakan ang mga poste ng kuryente sa kahabaan ng isang bahagi ng South Superhighway. Ang pabrika namin ay hindi makikita sa labas, kundi dadaan muna kami sa gate ng pabrikang Kawasaki bago makarating sa gate ng PECCO. Humigit kumulang tatlong kilometro rin ang nilakad ko mula sa babaan ng dyip biyaheng Pasay-Rotonda sa Sukat SLEX tungong PECCO. Umuuwi pa ako noon sa Sampaloc, Maynila.

Hinanap ko sa internet ang pangalan ng bagyong nagpabagsak sa maraming poste ng ilaw kaya nawalan kami ng higit isang linggong trabaho upang mas maitama ko naman ang pangalan ng bagyo sa aking tula. Tiyak, hindi Milenyo ang pangalan niyon, na nauna kong naisulat. Baka may magsuri ng aking tula, at ng pangalan ng bagyo, hindi magtugma. Nakakahiya.

Sa talaan ng mga bagyo noong 1990, iisa ang mabigat na pangalan, ang bagyong Ruping noong 1990. Bagamat ang Bising ay tumama sa bansa noong Hunyo 1990 ngunit malayo sa Alabang. 

Halos kalilipat ko lang ng bahay sa Alabang, at nagustuhan ko ang inupahan kong kwarto malapit sa ilog, bandang kalagitnaan o ikatlong bahagi ng 1990. Dahil Enero 1, 1991 ay ika-25 anibersaryo ng kasal ng aking ama't ina. Kaya kung Nobyembre 1990 si Ruping, tiyak hindi ako titira sa malapit sa ilog dahil tiyak apaw iyon.

Ang bagyong Diding naman ay naganap matapos ang pagsabog ng Mount Pinatubo noong Hunyo 1991. Ito ang dahilan upang umalis ako sa tirahan ko sa tabing ilog sa Alabang dahil umapaw ang ilog at nabasa ang aking mga kagamitan. Hindi iyon ang nagpabagsak ng mga poste mula Sukat hanggang Alabang, dahil hindi na nga ako nanggagaling sa Sukat pag papasok sa trabaho kundi sa Alabang na.

Ang bagyong Uring naman ay tumama sa rehiyon ng Bisaya noong Nobyembre 1991 kaya hindi iyon. Pebrero 1992 ay nag-resign na ako sa trabaho. Kaya alin sa mga bagyong iyon ang nagpabagsak sa mga poste ng kuryente mula Sukat hanggang Alabang? Hanggang maisipan kong may 1989 pa nga pala.

Hanggang sa mabasa ko ang hinggil sa bagyong Saling. Ayon sa ulat, "In the Philippines, typhoon Saling left hundreds of thousands homeless and killed 58 people. Power outages were extensive in the Manila region." Iyon na, ang bagyong Saling noong Oktubre 12, 1989 ang nagpabagsak sa mga poste ng kuryente. Kaya naglakad ako mula Sukat hanggang sa aming pabrika noon. Wala pang cellphone noon. Maraming salamat at siya'y aking natagpuan. Napakahalaga talagang makita siya upang magtama ang datos sa tula. Dalawang taludtod na dapat magtugma.

"mga poste'y bagsakan nang Saling ay manalasa

higit sanlinggo kaming walang trabaho't natengga"

Kaya nabuo ko na ang tamang pangalan ng bagyo sa aking tula sa ikaapat na saknong. Narito ang kabuuan ng aking tula:

BANTANG PAG-ULAN

nagdidilim muli ang langit, may bantang pag-ulan

agad naming tinanggal ang mga nasa sampayan

hinanda ang malalaking baldeng pagsasahuran

ng tubig sa alulod, pambuhos sa palikuran

maririnig muli ang malalakas na tikatik

sa mga yero habang nagmumuning walang imik

sana dumating ay di naman bagyong anong bagsik

na sa lansangan magpaanod ng basura't plastik

kayrami kong danas sa bagyong nakakatulala

konting baha sa amin, España'y baha nang sadya

lubog ang Maynilad, tabing City Hall ng Maynila

lestospirosis nga'y batid na noong ako'y bata

naranasan ang Ondoy, nakita ang na-Yolanda

na pawang matitinding bagyong sadyang nanalanta

mga poste'y bagsakan nang Saling ay manalasa

higit sanlinggo kaming walang trabaho't natengga

nagbabanta muli ang ulan, kaydilim ng langit

habang kaninang tanghali lang ay napakainit

nagbabago na ang klima, climate change na'y humirit

dapat paghandaan ang kalikasang nagngingitngit

- gregoriovbituinjr.

10.17.2021

Bantang pag-ulan

BANTANG PAG-ULAN

nagdidilim muli ang langit, may bantang pag-ulan

agad naming tinanggal ang mga nasa sampayan

hinanda ang malalaking baldeng pagsasahuran

ng tubig sa alulod, pambuhos sa palikuran

maririnig muli ang malalakas na tikatik

sa mga yero habang nagmumuning walang imik

sana dumating ay di naman bagyong anong bagsik

na sa lansangan magpaanod ng basura't plastik

kayrami kong danas sa bagyong nakakatulala

konting baha sa amin, España'y baha nang sadya

lubog ang Maynilad, tabing City Hall ng Maynila

lestospirosis nga'y batid na noong ako'y bata

naranasan ang Ondoy, nakita ang na-Yolanda

na pawang matitinding bagyong sadyang nanalanta

mga poste'y bagsakan nang Saling ay manalasa

higit sanlinggo kaming walang trabaho't natengga

nagbabanta muli ang ulan, kaydilim ng langit

habang kaninang tanghali lang ay napakainit

nagbabago na ang klima, climate change na'y humirit

dapat paghandaan ang kalikasang nagngingitngit

- gregoriovbituinjr.

10.17.2021

Covid, Climate Change, at Panawagan ng WHO

COVID-19 AT CLIMATE CHANGE, ANO NGA BA ANG KANILANG KAUGNAYAN?

Saliksik, sanaysay, at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nito lang Oktubre 11, 2021, naglabas ng press release sa kanilang website ang World Health Organization (WHO) hinggil sa kanilang sampung panawagan ng aksyon sa klima upang matiyak ang paggaling sa COVID-19. Pinamagatan ang press release na "WHO's 10 calls for climate action to assure sustained recovery from COVID-19," habang karugtong naman nito o sub-title ay "Global health workforce urges action to avert health catastrophe."

Dito'y masasabi nating may kaugnayan, direkta man o hindi, ang COVID-19 sa krisis sa klima o climate crisis. Ngunit paano nga ba ang kaugnayan ng mga ito?

Ayon pa sa pahayag ng WHO: "Dapat magtakda ang mga bansa ng mga ambisyosong pambansang pagtataya sa klima kung nais nilang panatilihin ang isang malusog at luntiang paggaling mula sa pandemya ng COVID-19." [aking pagsasalin]

Sa araw ding iyon ay inilunsad ng WHO ang COP26 Special Report on Climate Change and Health habang patungo sa Conference of Parties 26 (COP26) ng United Nations Climate Change Conference na gaganapin sa Glasgow, Scotland. Kumbaga'y nagbibigay sila ng reseta para sa pandaigdigang kalusugan sa mga komunidad para sa aksyon sa klima batay sa dumaraming pananaliksik hinggil sa kaugnayan ng klima at kalusugan.

Ayon kay Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, Director-General ng WHO: “The COVID-19 pandemic has shone a light on the intimate and delicate links between humans, animals and our environment. The same unsustainable choices that are killing our planet are killing people. WHO calls on all countries to commit to decisive action at COP26 to limit global warming to 1.5°C – not just because it’s the right thing to do, but because it’s in our own interests. WHO’s new report highlights 10 priorities for safeguarding the health of people and the planet that sustains us.”

Ang ulat ng WHO ay inilunsad din bilang bukas na liham, na nilagdaan ng higit sa dalawang katlo ng lakas-pangkalusugan sa buong mundo - 300 na mga organisasyong kumakatawan sa hindi bababa sa 45 milyong mga doktor at mga propesyonal sa kalusugan sa buong mundo, na nanawagan para sa mga pambansang pinuno at mga delegasyon ng mga bansa sa COP26 na tuluyang magsagawa ng mga aksyon sa klima.

Ayon pa sa ulat ng WHO: "Ang pagkasunog ng mga fossil fuel ang pumapatay sa atin. Ang climate change ang nag-iisang pinakamalaking banta sa kalusugan na kinakaharap ng sangkatauhan. Habang walang sinuman ang ligtas sa mga epekto sa kalusugan ng nagbabagong klima, nadarama rin itong di patas ng mga pinakamahihina at mahihirap."

Naipaliwanag din ang kaugnayan ng klima at COVID-19 sa blog ng IMF (International Monetary Fund). Ayon sa kanilang blog, "Una, tingnan natin ang ilan sa mga pagkakatulad ng COVID-19 at climate hange. Ang ugali ng tao ay sentral sa parehong krisis. Ang parehong krisis ay pandaigdigan at kapwa nakakasira ng kabuhayan, at kapwa matindi ang epekto sa mga mahihirap at lalong pinalalalim ang umiiral na hindi pagkakapantay. Dahil sa pandemya, maraming nawalan ng trabaho, na mag-iiwan ng pangmatagalang epekto sa ekonomya. Habang inaasahang magdudulot ng matinding pinsala sa ekonomya ang climate change, na matindi ang epekto sa mga mahihirap at maaaring paglitaw ng matinding migrasyon.

Ang parehong krisis ay nangangailangan ng mga pandaigdigang solusyon. Ang krisis sa COVID-19 ay hindi malulutas hanggang makontrol ng lahat ng bansa ang pandemya sa pamamagitan ng malawakang pagbabakuna, at ang krisis sa klima ay hindi malulutas hanggang ang lahat ng nagbubuga ng usok ay umaksyon, na magdadala ng mga global na emisyon sa net zero.

Kahit ang Harvard University School of Public Health, ay nauna nang pinag-aralan ang usaping ito, kung saan may labing-isang tanong na sinagot si Dr. Aaron Bernstein, Direktor ng Harvard Chan C-Change. Ilan sa mga tanong ay ito: Does climate change affect the transmission of coronavirus? Does air pollution increase the risk of getting coronavirus? Does it make symptoms worse? Will warmer weather slow the spread of coronavirus? Can you identify the communities most at-risk, and how and why both COVID-19 and climate change harms them? Why is it so important for health officials to talk about climate change now? Climate change and global health policy are largely treated as separate issues by the public and media. Do we need to adjust our thinking? COVID-19 is killing people now and climate change is killing people now. The scale of actions to combat them are different. Why? Is climate change too expensive to fix.

Ilan sa isinagot ni Dr. Bernstein ay ito: Wala pang direktang ebidensyang nag-uugnay na may malaking kinalaman ang klima sa mga naapektuhan ng COVID-19, ngunit batid nating binabago ng klima ang pakikipag-ugnayan natin sa iba pang espisye sa mundo at malaking bagay iyon sa ating kalusugan. Huwag nating isipin na ang mainit na panahon ang makapipigil sa COVID-19, kundi sumunod pa rin sa mga protokol na sinabi ng mga eksperto sa kalusugan - tulad ng mag-social distancing at maayos na paglilinis ng kamay.

Malawak ang mga tanong-sagot na iyon, na mas magandang basahin ng buo sa kawing o link na nakalagay sa ibaba.

Gayunpaman, dahil sa inilabas na ulat ng WHO, nararapat lang nating isiping malaki talaga ang kaugnayan ng climate change at COVID-19. Kaya magandang pagnilayan natin ang sampung panawagan ng World Health Organization batay sa kanilang ipinahayag.

1. Tumaya sa isang malusog na paggaling. Pagtaya sa isang malusog, luntian at makatarungang paggaling mula sa COVID-19. (Commit to a healthy recovery. Commit to a healthy, green and just recovery from COVID-19.)

2. Hindi pinakikipagtawaran ang ating kalusugan. Ilagay ang kalusugan at hustisyang panlipunan sa puso ng usapang klima sa UN. (Our health is not negotiable. Place health and social justice at the heart of the UN climate talks.)

3. Gamitin ang mga benepisyo sa kalusugan ng pagkilos sa klima. Unahing mamagitan sa klima nang may pinakamalaking nakamit sa kalusugan, panlipunan at pang-ekonomiya.(Harness the health benefits of climate action. Prioritize those climate interventions with the largest health-, social- and economic gains.)

4. Bumuo ng resilyensa sa kalusugan sa mga panganib sa klima. Bumuo ng mga pasilidad at sistemang pangkalusugan na matatag sa klima at sustenable sa kapaligiran, at sumusuporta sa pag-akma sa kalusugan at resilyensa ng lahat ng sektor. (Build health resilience to climate risks. Build climate resilient and environmentally sustainable health systems and facilities, and support health adaptation and resilience across sectors.)

5. Lumikha ng mga sistemang pang-enerhiyang nagpoprotekta at nagpapabuti sa klima at kalusugan. Gabayan ang isang makatarungan at napapaloob na transisyon patungo sa nababagong enerhiya upang makasagip ng buhay mula sa polusyon sa hangin, lalo na mula sa pagkasunog ng karbon. Wakasan ang paghihirap sa enerhiya sa mga sambahayan at pasilidad pangkalusugan. (Create energy systems that protect and improve climate and health. Guide a just and inclusive transition to renewable energy to save lives from air pollution, particularly from coal combustion. End energy poverty in households and health care facilities.)

6. Muling isipin ang mga kapaligiran sa lungsod, transportasyon at kadaliang kumilos. Itaguyod ang sustenable, malusog na disenyo ng lungsod at sistema ng transportasyon, na may pinabuting paggamit ng lupa, pag-akses sa luntian at bughaw na espasyong pangmasa, at prayoridad para sa paglalakad, pagbibisikleta at pampublikong transportasyon.

(Reimagine urban environments, transport and mobility. Promote sustainable, healthy urban design and transport systems, with improved land-use, access to green and blue public space, and priority for walking, cycling and public transport.)

7. Protektahan at ibalik ang kalikasan bilang pundasyon ng ating kalusugan. Protektahan at ibalik ang mga likas na sistema, ang mga pundasyon para sa malusog na buhay, sustenableng sistema sa pagkain at pangkabuhayan. (Protect and restore nature as the foundation of our health. Protect and restore natural systems, the foundations for healthy lives, sustainable food systems and livelihoods.)

8. Itaguyod ang malusog, sustenable at resilyenteng sistema ng pagkain. Itaguyod ang sustenable at resilyenteng produksyon ng pagkain at mas abot-kaya, masustansyang pagdidiyetang naghahatid sa parehong resulta ng klima at kalusugan. (Promote healthy, sustainable and resilient food systems. Promote sustainable and resilient food production and more affordable, nutritious diets that deliver on both climate and health outcomes.)

9. Pondohan ang isang mas malusog, mas patas at mas luntiang kinabukasan upang makapagsagip ng buhay. Transisyon patungo sa isang mabuting ekonomya. (Finance a healthier, fairer and greener future to save lives. Transition towards a wellbeing economy.)

10. Makinig sa komunidad pangkalusugan at magreseta ng kagyat na aksyon sa klima. Pakilusin at suportahan ang komunidad pangkalusugan sa aksyong pangklima. (Listen to the health community and prescribe urgent climate action. Mobilize and support the health community on climate action.)

Bilang pagninilay sa mga nasabing ulat, binuod ko sa dalawang tula ang sa palagay ko'y pagkanamnam sa aking mga nabasa.

Tula 1

ANG COVID-19 AT ANG KRISIS SA KLIMA

may direktang kaugnayan nga ba ang klima't covid

dahil pareho silang krisis ng buong daigdig

na dapat masagot upang solusyon ay mabatid

upang sa pagtugon, buong mundo'y magkapitbisig

ako nga't nagsaliksik sa kanilang kaugnayan

upang mga nabasa'y maibahagi rin naman

sa kapwa, sa kasama, sa bayan, sa daigdigan

upang magtulungan sa paghanap ng kalutasan

kayrami nang namatay sa covid na nanalasa

kayraming namatay sa unos, tulad ng Yolanda

animo'y kambal na krisis na pandaigdigan na

inaaral pa ang kaugnayan ng bawat isa

ako'y nagka-covid, ako'y nasalanta ng Ondoy

mula sa sariling dinanas ang aking panaghoy

dalawang isyung kaybigat, di duyang inuugoy

inalagaan mong tanim ay tuluyang naluoy

Tula 2

SAMPUNG REKOMENDASYON NG WHO

may sampung panawagan ang World Health Organization

hinggil sa klima't kalusugan ng maraming nasyon

halina't namnamin ang panawagan nila't hamon

kung sa klima't covid, mayroon na silang solusyon

ah, nababahala na rin ang WHO, mga kapatid

sa anumang kaugnayan ng climate change at covid

hinandang WHO Report sa sunod na COP ay pabatid

ito'y bukas na liham ring sa buong mundo'y hatid

ang sampung rekomendasyon nila'y isa-isahin

dapat tumaya sa isang malusog na paggaling

lumikha ng sistemang magpoprotekta sa atin

upang mapabuti ang klima't kalusugan natin

hindi pinakikipagtawaran ang kalusugan

ito, pati asam na katarungang panlipunan

ay dapat puso ng isyung klima sa daigdigan

pati pagbuo ng resilyensa ng sambayanan

ang sustenable, malusog na disenyo ng lungsod

at ang sistema ng transportasyon ay itaguyod

pinabuting paggamit ng lupa ay paglilingkod

may espasyong pampublikong ang masa'y malulugod

protektahan natin at ibalik ang kalikasan

bilang talagang pundasyon ng ating kalusugan,

malusog na buhay, pagkain, at pangkabuhayan

patas at luntiang kinabukasan ay pondohan

sa mga eksperto sa kalusugan ay makinig

at sa agarang aksyong pangklima'y magkapitbisig

para sa klima't kalusugan, tayo'y magsitindig 

sa kinabukasan ay may nagkakaisang tinig

Mga pinaghalawan:

https://www.who.int/news/item/11-10-2021-who-s-10-calls-for-climate-action-to-assure-sustained-recovery-from-covid-19

https://www.climatechangenews.com/2021/10/12/un-isolation-fund-launched-support-cop26-delegates-contract-covid-19/

https://blogs.imf.org/2021/07/09/what-covid-19-can-teach-us-about-mitigating-climate-change/

https://www.hsph.harvard.edu/c-change/subtopics/coronavirus-and-climate-change/

https://www.news-medical.net/amp/health/Climate-Change-and-COVID-19.aspx

Kabataan, balisa sa climate crisis

MGA KABATAAN, NABABALISA SA HINAHARAP DAHIL SA MATINDING EPEKTO NG KRISIS SA KLIMA

Saliksik, sanaysay at tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Nitong nakaraang Setyembre 2021 ay nabalita ang pagkabalisa ng kasalukuyang henerasyon ng mga kabataan mula sa iba't ibang bansa hinggil sa hinaharap o kanilang kinabukasan bunsod ng epekto ng pabago-bagong klima o climate change.

Tingnan muna natin ang pamagat ng mga balita bago natin iulat ang mga nilalaman niyon. Sa BBC news (bbc.com): "Climate change: Young people very worried - survey", Setyembre 14, 2021. Sa cnbc.com: "Nearly half of young people worldwide say climate change anxiety is affecting their daily life," Setyembre 14, 2021. Sa nature.com: "Young people's climate anxiety revealed in landmark survey," Setyembre 22, 2021.  Sa medicalnewstoday.com: "Eco-anxiety: 75% of young people says 'the future is frightening'", Setyembre 28, 2021. Nakababahala rin ang pamagat ng ulat ng The Guardian: "Four in 10 young people fear having children due to climate crisis," Setyembre 14, 2021.

Ayon sa BBC news, nagsagawa ng survey sa 10 bansa, na pinangunahan ng University of Bath sa pakikipagtulungan sa lima pang unibersidad. Ito'y pinondohan ng Avaaz, na isang campaign and research group. Sinasabi nila diumanong ito na ang pinakamalawak na survey na naisagawa, dahil tumugon ay nasa 10,000 kabataang nasa edad na 16 hanggang 25. Ayon naman sa The Guardian, "The poll of about 10,000 young people covered Australia, Brazil, Finland, France, India, Nigeria, the Philippines, Portugal, the UK and the US."

Sa ulat ng cnbc.com, pinangunahan ang pag-aaral ng mga akademiko mula sa Universty of Bath ng United Kingdom at ng Stanford Center for Innovation in Global Health, "among others... under peer review in The Lancet Planetary Health journal."

Ang pangunahing may-akda ng pag-aaral na si Caroline Hickman ng University of Bath ay nagsabi sa BBC News: "This shows eco-anxiety is not just for environmental destruction alone, but inextricably linked to government inaction on climate change. The young feel abandoned and betrayed by governments." Si Ms. Hickman ay mula rin sa University of Bath Climate Psychology Alliance.

Ayon naman kay Liz Marks na may-akda rin ng nasabing pag-aaral at senior lecturer sa University of Bath na nakabibiglang marinig o "shocking to hear how so many young people from around the world feel betrayed by those who are supposed to protect them." At idinagdag pa niya, "Now is the time to face the truth, listen to young people, and take urgent action against climate change." Marahil, di lang makinig kay Greta Thunberg ng Sweden, kundi sa lahat ng mga kabataan. Ayon nga sa Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ) kung saan ay matagal ko nang nakasama, na dapat magdeklara na ang gobyerno ng Pilipinas ng climate emergency at kumilos, lalo na ngayong siyam na taon na lang ang nalalabi bago mag-2030.

Matatandaang sinabi ng UNFCCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) noong Oktubre 2018 na may labindalawang taon na lang upang masagip ang mundo sa sitwasyong "point of no return". Ibig sabihin bago mag-2030, dapat magbawas ng emission o usok ang mga bansa upang di abutin ng mundo ang lampas ng 1.5 degrees pang lalong pag-iinit ng daigdig. Kung hindi'y maraming lugar ang lulubog sa tubig dulot ng climate change.

Sinabi naman ni Tom Burke ng think tank na grupong e3G: "It's rational for young people to be anxious. They're not just reading about climate change in the media - they're watching it unfold in front of their own eyes." 

Ayon pa sa mga may-akda, ang antas ng pagkabalisa ng mga kabataan "appear to be greatest in nations where government climate policies are considered weakest." Dagdag pa nila, "failure of governments on climate change maybe defined as cruelty under human rights legislation. Six young people are already taking the Portuguese government to court to argue this case." BBC News

Nabanggit ang Pilipinas sa ulat ng cnbc.news: "Young people from countries in the Global South expressed more worry about the climate crisis, with 92% in the Philippines describing the future as "frightening." Ang ulat na ito'y naging editoryal din ng Philippine Daily Inquirer kung saan ang pamagat ng editoryal ay "The future is frightening." (Oktubre 3, 2021)

Sa Medical News Today ay nakapanayam ang isang Pinay, at ito ang ulat: Mitzi Tan, a 23-year-old Philippina (Filipina) told the University of Bath: "I grew up being afraid of drowning in my own bedroom. Society tells me that this anxiety is an irrational fear that needs to be overcome - one that meditation and healthy coping mechanisms will 'fix.' At its root, our climate anxiety comes from this deep-set of betrayal because of government inaction. To truly address our growing climate anxiety, we need justice."

Mabigat ang huling salitang sinabi ng Pinay: JUSTICE, hindi just tiis. Kaya ang konsepto ng CLIMATE JUSTICE , na naging dahilan din ng pagkakatayo ng Philippine Movement for Climate Justice (PMCJ) noong Hunyo 2010, ay aking niyakap. Hanggang ako'y maging bahagi ng Climate Walk mula Luneta hanggang Tacloban noong Nobyembre 2014, at sa French Leg ng Climate Pilgrimage noong 2015.

Nais kong ibuod ang ulat sa pamamagitan ng tula.

KABATAAN, BALISA DAHIL SA KRISIS SA KLIMA

tula ni Gregorio V. Bituin Jr.

Oktubre 14, 2021

sampung libong kabataan mula sa sampung bansa

o kaya'y sanlibong kabataan sa bawat bansa

ang kinapanayam hinggil sa klimang lumalala

mga tugon sa panayam ay nakababahala

kabataan ay binigo raw ng mga gobyerno

na dapat daw unang tumugon sa krisis na ito 

climate change ay isyu raw ng karapatang pantao

may mga kabataang handang magsampa ng kaso

kabataang balisa sa kanilang hinaharap

pulos pangako lang ba ang gobyernong mapagpanggap?

dahil sa krisis sa klima'y kayraming naghihirap

ngayon pa'y balisa ang kabataang may pangarap

takot ding magkaanak dahil sa krisis sa klima

kinabukasang nakakatakot ang nakikita

wala raw ginagawang sapat ang gobyerno nila

upang lutasin ang krisis na pandaigdigan na

sadyang nakababahala ang ganitong sitwasyon

bagamat may ginagawa ang ating henerasyon

siyam na taon pa, sa krisis ba'y makababangon

sa mga kabataang ito'y anong ating tugon

may hiling na magdeklara ng climate emergency

dito lang sa Pilipinas, ito na'y sinasabi

sana mga gobyerno'y di maging bulag, pipi't bingi

upang sa huli, ang buong mundo'y di magsisisi

Mga pinaghalawan:

https://www.nature.com/articles/d41586-021-02582-8

https://www.cnbc.com/amp/2021/09/14/young-people-say-climate-anxiety-is-affecting-their-daily-life.html

https://www.bbc.com/news/world-58549373

https://www.medicalnewstoday.com/articles/eco-anxiety-75-of-young-people-say-the-future-is-frightening

https://www.google.com/amp/s/amp.theguardian.com/environment/2021/sep/14/four-in-10-young-people-fear-having-children-due-to-climate-crisis

https://www.google.com/amp/s/www.euronews.com/green/amp/2021/09/14/climate-anxiety-as-global-study-reveals-three-in-four-young-people-think-the-future-is-fri

Pagbungad ng Haring Araw

PAGBUNGAD NG HARING ARAW

bumungad din ang Haring Araw malipas ang unos

matapos ang buong paligid ay sadyang inulos

ng sindak ng bagyong ang kalikasan ang tinuos

pagluha't ngitngit ni Maring ay tuluyang naubos

ngumiti ang araw matapos ang matinding ulan

pakiramdam ko'y luminis din ang kapaligiran

bagamat maulap pa rin ang buong kalangitan

na sakali mang bumagyo muli'y mapaghandaan

narito ako sa terasa, minasdan ang langit

anong ganda ng panginorin sa pagkakaukit

habang musa ng panitik sa akin ay lumapit

at ibinulong, "makata, magpagaling sa sakit!"

lumayo ang bagyong kayraming pinsalang iniwan

tulad ng paglubog ng tanim sa Strawberry Farm

sana'y sinama ni Maring sa paglayo ang variant

ng covid na nanalasa sa buong kabayanan

- gregoriovbituinjr.

10.13.2021

Kinagigiliwang awit

KINAGIGILIWANG AWIT

bumabalik ako sa kinagigiliwang awit

pag nakikita ko ang nangyayari sa paligid

pag nakakaramdam ng di inaasahang sakit

pag tila may mga luhang sa mata'y nangingilid

kinagigiliwang awit nga'y binabalikan ko

lalo na't buong lungsod ay lumubog sa delubyo

lalo na't lumutang sa basura ang bayang ito

lumubog ang mga bahay, ang nasalanta'y libo

tinuring na pambansang awit sa kapaligiran

inawit ng bandang ASIN para sa kalikasan

makabagbag-damdamin para sa kinabukasan

paalala sa ating paligid ay alagaan

saksi ako sa Ondoy nang ito nga'y nanalasa

sumama sa Tacloban nang Yolanda'y nanalanta

at sa Climate Walk tungong Tacloban galing Luneta

awit ng ASIN nga'y inspirasyon at paalala 

kaya ngayong nananalasa ang bagyong si Maring

muli nating alalahanin ang awit ng ASIN

"Masdan mo ang kapaligiran," anong dapat gawin

ang mga tao sa Providence sana'y ligtas na rin

- gregoriovbituinjr.

10.11.2021

* litrato mula sa google

Pagtula para sa kalikasan

PAGTULA PARA SA KALIKASAN

patuloy akong tutula para sa kalikasan

dahil ito'y niyakap kong prinsipyo't tinanganan

ibabahagi sa kapwa anumang natutunan

upang kalikasan ay kanila ring alagaan

halimbawa ng mga tinula'y natipong plastik

bakit at paano ba ginagawa ang ekobrik

sa walang lamang bote'y matiyagang nagsisiksik

aba'y isama pa natin ang proyektong yosibrik

magtanim ng gulay sa paso kung nasa lungsod ka

nang balang araw, may mapitas pag ito'y namunga

magtanim ng puno pag ikaw ay nasa probinsya

tulad ng niyog, kalumpit, lipote, saging, mangga

sa kalikasan pa lang, samu't sari na ang isyu

may batas tulad ng Clean Air Act, Clean Water Act tayo

Solid Waste Management Act na dapat sundin ng tao

may Green Climate Fund pa, paano ba nagamit ito?

sumama rin noon sa Lakad Laban sa Laiban Dam

at kaisa sa kampanya laban sa Kaliwa Dam

at naglakad din mula Luneta hanggang Tacloban

sa malamig na Pransya'y sumama rin sa lakaran

at itinula ang mga karanasan at isyu

inilathala't ipinabatid sa kapwa tao

climate justice, climate emergency, ano ba ito

at bakit nag-uusap sa COP ang mga gobyerno

bagamat di lamang sa pisikal kundi sa diwa

ang paraan kong makiisa sa lahat ng madla

upang masagip ang mundong tahanan nating pawa

para sa kalikasan ay patuloy na tutula

- gregoriovbituinjr.

10.05.2021

* ang litrato ay kopya ng dalawang pampletong inilathala ng makata

Lumalalang klima

LUMALALANG KLIMA

ang editoryal ng dyaryong Inquirer, Oktubre Tres,

sa puso't isipan ko nga animo'y tumitiris

"The future is frightening," pamagat nga'y anong bangis

basahin mong buo, ikaw kaya'y makatitiis

sa mga katotohanang inilahad, inulat

hinggil sa klimang pabago-bago, anong marapat

nakakatakot daw ang kinabukasang kaharap

ng mundo, at mga bansa'y dapat pa ring mag-usap

lulubog ang Manila Bay, ang marami pang isla

siyam na taon na lang, anang mga siyentista

magbawas na ng emisyon o lalong lumala pa

ang lagay ng daigdig, ang pabagu-bagong klima

itigil ang plantang coal, mag-renewable energy

nananawagan din sila ng climate emergency

sana, mga gobyerno'y di bulag, pipi, o bingi

sa nagaganap at ulat ng U.N.F.C.C.C.

dapat magkaisa, halina't manawagan tayo

mag-usap at kumilos ang iba't ibang gobyerno

magbawas ng emisyon, magsikilos din ang tao

baka masagip pa ang nag-iisa nating mundo

- gregoriovbituinjr.

10.05.2021

* litrato at datos mula sa kawing na https://www.google.com/amp/s/opinion.inquirer.net/144844/the-future-is-frightening/amp

* U.N.F.C.C.C. - United Nations Framework Convention on Climate Change

Nagdidilim ang langit

NAGDIDILIM ANG LANGIT

wala ang haring araw ngayong kinaumagahan

sapagkat nagbabadya ang malakas na pag-ulan

tingni ang langit, maulap, di lamang ambon iyan

magsahod ng timba't may tubig na maipon naman

atip ay tingnan, ang yerong bubong, baka may butas

tapalan agad kung mayroon man hangga't may oras

itaas ang dapat itaas, ang sako ng bigas

tiyaking maghanda sa loob, maghanda sa labas

tanggalin ang plastik sa kanal sakaling magbaha

aba'y kayraming basurang lululunin ng sigwa

upos ng yosi, plastik, basahan, lalong malubha

kung babara lang ito, sapagkat tao'y kawawa

dapat paghandaan ang pagsusungit ng panahon

upang di magbalik ang alaala ng kahapon

Ondoy, Peping, Yolanda, Milenyo, ang mga iyon

matitinding bagyong kayraming buhay na nilamon

- gregoriovbituinjr.

08.28.2021

Hindi biro ang nagbabagong klima

HINDI BIRO ANG NAGBABAGONG KLIMA

tatawa-tawa ka pa, di nagbibiro ang klima

aba'y di mo pa ba naranasan ang masalanta?

tingnan mo lang ang aral kina Ondoy at Yolanda

saka sabihing joke lang ang nangyari sa kanila

tila nagbabagong klima'y paglukob ng halimaw

na sa ating mga likod nagtarak ng balaraw

di mawari ang nasalanta, masa'y humihiyaw:

"Climate emergency is not a joke! Climate Justice Now!

palitan na ang bulok na sistemang mapaniil

tigilan na ang pagsunog ng mga fossil fuel

na pinagtutubuan ng kapitalismong taksil

unahin ang mga coal plants na dapat mapatigil

habang patuloy lang ang korporasyong malalaki

sa pagpondo sa ganyang planta'y di mapapakali

tingnan ang pamahalaan, kanino nagsisilbi

sa korporasyon o sa masang nasa tabi-tabi

kayraming nasalanta, namatay at nagtitiis

nasisirang kalikasan ba'y ito ang senyales?

dapat tayong mag-usap, ano ba ang Climate Justice?

ano nang kaisahan sa kasunduan sa Paris?

huwag magtawa pagkat buhay ang nakasalalay

noong mag-Yolanda sa Leyte'y nagkalat ang bangkay

"Climate emergency is not a joke!" tayo'y magnilay

klima'y di nagbibiro sa mensahe niyang taglay

- gregoriovbituinjr.

08.13.2021

* ang ibig sabihin ng PMCJ na signatory sa plakard ay Philippine Movement for Climate Justice

* litratong kuha ng makatang gala noong SONA 2021

Itigil na ang girian

ITIGIL NA ANG GIRIAN

ngayong Agosto'y may kasaysayang batid ng masa

anibersaryo ng pagbagsak ng bomba atomika

sa bansang Japan, sa Nagazaki at Hiroshima

at lumipol ng libo-libong mamamayan nila

habang patuloy sa dusa ang mga hibakusha

pitumpu't anim na taon na ang nakalilipas

ay nagbubuo pa rin ang mga bansang may angas

ng samutsaring mga nakamamatay na armas

na panakot sa bansang sa kanila'y di parehas

banta sa bansang tila di marunong maging patas

bomba atomika noon, armas nukleyar ngayon

kailan ba matitigil ang ganoong imbensyon

bakit patuloy ang paligsahan ng mga nasyon

susumbatan lang sila ng kasaysayan kahapon

kung depensa nila'y pandepensa lang nila iyon

ano bang konsepto nila ng lahi't kalayaan

bakit patuloy ang sistema ng mga gahaman

ah, itigil na ang mga girian at labanan

pagpapakatao ang dapat nating pagsikapan

at maitayo ang isang makataong lipunan

- gregoriovbituinjr.

08.13.2021

* ang aklat sa larawan ay nabili ng makata sa Book Sale, Farmers branch, 12.28.2020

* ayon sa kasaysayan, bumagsak ang bomba atomika sa Hiroshima noong Agosto 6, 1945, at sa Nagasaki tatlong araw makalipas.

* tinatayang nasa 135,00 ang total casualty sa Hiroshima, at 64,000 sa Nagasaki, ayon sa https://www.atomicarchive.com/resources/documents/med/med_chp10.html

Huwag nang pondohan ang fossil fuel

HUWAG NANG PONDOHAN ANG FOSSIL FUEL

teyoretikal at anong bigat ng panawagan

na "No to fossil fuel finance! Yes to climate finance!"

kung di mo aaralin ay di mauunawaan

upang isyu'y mas maintindihan ng taumbayan

susubukan kong ipaliwanag ang mga ito

sa iba'y maibahagi ang mahalagang isyu

nais kong pagaanin sa pamaraang alam ko

ipaliliwanag ko sa tula para sa tao

kumbaga sa usok na sadyang nakasusulasok

ginagastusan ng kapitalista'y pulos usok

kalikasa'y balewala basta tubo'y pumasok

magkadelubyo man sa kita pa rin nakatutok

kahit na nakasisira ng ating kalikasan

nagpapadumi sa hangin, polusyong nananahan

at kaylaki ng epekto sa ating kalusugan

greenhouse gases pa'y sa papawirin nagsalimbayan

fossil fuel ang tawag sa pinagsusunog nila

sapagkat galing sa fossil na nabuo noon pa

mula sa labi ng mga organismong wala na

tulad ng dinasor sa usaping geolohika

habang patuloy lang ang malalaking korporasyon

sa pagpondo ng mga enerhiyang ibinabaon

lang ang mundo sa kapariwaraan, ito'y hamon

sa mga gobyernong gawin na ang tamang solusyon

kaya tigilan na ang pagpondo sa fossil fuel

ng coal plants na pagbuga ng usok ay di mapigil

ng crude oil o ng petrolyong gasolina't diesel

ng natural gas na ang pagsunog ay di matigil

mas dapat pondohan ang pangangalaga sa klima

mas pondohan ang pagpigil sa pagbuga ng planta

ng coal at paggamit ng kerosina't gasolina

mas dapat pondohan ang kinabukasan ng masa

unahin naman ang kapakanan ng mamamayan

at kinabukasan ng nag-iisang daigdigan

ang "No to fossil fuel finance! Yes to climate finance!"

sa maikling tulang ito sana'y naunawaan

- gregoriovbituinjr.

08.12.2021

* litratong kuha ng makatang gala noong SONA 2021

Itapon ng tama ang mga gamit na facemask

ITAPON NG TAMA ANG MGA GAMIT NA FACEMASK

magtatag-ulan na raw muli, ayon sa balita

at sila'y nagpapaalala sa mga burara

mga basura'y babara sa kanal, magbabaha

bukod sa plastik, pati facemask ay malaking banta

di mo ba batid na palutang-lutang na sa laot

ang mga upos at plastik na nakabuburaot

baka madagdag pa ang facemask, lalong nakatatakot

sa basura'y maituturing na tayong balakyot

baka facemask ay nasa dagat na sa isang kisap

tao nga'y burara't pabaya pag ito'y naganap

napakapayak lang naman ng aming pakiusap

facemask ay wastong itapon nang walang pagpapanggap

sinong sisisihin sa facemask na naging basura

at kung saan-saan na lang ito nangaglipana

pag nagbaha't tumila ang unos, anong nakita

sa mga baradong kanal, pulos facemask na pala

baka pa makahawa ang facemask na itinapon

pag naglipana ang facemask, dagdag pa sa polusyon

mabuti pa'y ibigay sa city garbage collection

batid nila kung saan wastong itatapon iyon

- gregoriovbituinjr.

06.08.2021.

World Oceans Day

Tula sa World Oceans Day 2021

TULA SA WORLD OCEANS DAY 2021

karagatan na'y nalulunod sa upos at plastik

mga ito'y unti-unting nagiging microplastic

na kinakain na ng mga isdang matitinik

halina't dinggin mo ang dagat sa kanyang paghibik

nagsiksikan na ang basura sa bahura't tangrib

basura'y kayrami sa mga aplayang liblib

tila baga dambuhala itong naninibasib

sa daigdig nating  tahanang masakit sa dibdib

nilulunod natin ang karagatan sa basura

oo, nilulunod ng tao, may magagawa ba

kung magtutulungan pa ang tao't may disiplina

may magagawa pa upang dagat ay makahinga

sa ganang akin, ako'y nakiisa sa Ecobrick

na pandaigdigang liga ng mga nag-ekobrik

sa upos nga'y sinimulan din ang yosibrick project

nagsisiksik ng upos at plastik sa boteng plastik

kaya ngayong World Oceans Day, tayo'y muling magnilay

paanong sa susunod na henerasyon tutulay

ah, umpisahan muna sa panahon nating taglay

para sa kinabukasan ay kumilos nang sabay

- gregoriovbituinjr.

06.08.2021.

World Oceans Day

Kumain ng sapat at magpalakas

KUMAIN NG SAPAT AT MAGPALAKAS

Ayos bang pabigat ng pabigat ang iyong timbang?

Basta ba huwag kang maging pabigat sa tahanan?

Nagsisikap ka pa rin para sa kinabukasan

At ang mahal mong pamilya'y pinangangalagaan

Ngunit katawan mo'y alagaan mo ring mabuti

Baka pabigat ng pabigat ka'y di mapakali

At baka di ka na makalakad sa bandang huli

Tandaan mong ang pagsisisi'y laging nasa huli

Maya-maya lang ay pipitas na ng igugulay

Aba'y nagbunga rin ang malaon mong paghihintay

Tunay ngang nagbubunga rin ang bawat pagsisikhay

Upang sa pamilya'y di maging pabigat na tunay

Isda'y piprituhin, gulay ay isapaw sa kanin

Maya-maya pamilya'y salu-salo sa pagkain

Marami mang nakahain, sapat lang ang kainin

Upang di bumigat ang timbang na di kakayanin

- gregoriovbituinjr.

06.07.2021.World Food Safety Day

Kalatas sa aking mga apo, Liham 2

KALATAS SA AKING MGA APO, LIHAM 2

apo, Pandaigdigang Araw ng Kapaligiran

tuwing ikalima ng Hunyo, inyo ngang tandaan 

ito'y paalalang dapat din kayong makialam

upang alagaan ang daigdig nating tahanan

tingan ninyo, basura'y palutang-lutang sa laot

tulad ng mga plastik at upos na nagsisuot

sa mga bahura't tangrib, basura'y pumulupot

sa ngayon, mundong ito'y ganito ang inaabot

marami namang ginawa ang aming henerasyon

ngunit sadya yatang di sapat ang nagawa't misyon

mga isda nga'y microplastic na ang nilalamon

tao'y kakainin naman ang mga isdang iyon

nabubulok at di nabubulok, pinaghiwalay

habang sa pabrika, plastik pa'y nililikhang tunay

sa plastik na di mabulok, produkto'y nilalagay

hanggang ngayon nga sa nangyayari'y di mapalagay

henerasyon nami'y may ginawa para sa inyo

subalit tawad ay hingi pa rin naming totoo

dahil sa problemang iniiwan namin sa inyo

ngunit ipinaglaban din namin ang mundong ito 

nabigo kaming baguhin ang bulok na sistema

na sanhi ng kahirapan, pagdurusa, basura

tinapon sa mga ilog ang galing sa pabrika

lupaing ninuno'y sinisira ng pagmimina

sana sa inyong henerasyon ay may magbabago

pakiusap ko lang, sana'y may magagawa kayo

upang pangalagaan ang tahanan nating mundo

para naman sa henerasyong susunod sa inyo

- mula kay Tata Goryo Bituin

06.06.2036

May kontrata tayo sa daigdig

MAY KONTRATA TAYO SA DAIGDIG

may kontrata tayo sa daigdig nating tahanan

habang nasasaisip natin ang kinabukasan

ng ating bayan, ng lipunan, at kapaligiran

habang mga ibon ay nariyang nag-aawitan

may kontrata tayong pangalagaan ang paligid

upang sa basura'y di mangalunod at mabulid

alagaan ang kalikasan, huwag maging manhid

para sa kinabukasan ng lahat ng kapatid

may kontratang huwag gawing basurahan ang mundo

nagbarang plastik sa kanal ang sanhi ng delubyo

ang masamang ugaling tapon doon, tapon dito

o baka masisi pa'y populasyong lumolobo

may kontrata tayong dapat ayusin ang sistema

kundi man baguhin ito ng manggagawa't masa

mga ilog ang pinagtatapunan ng pabrika

na matagal nang ginagawa ng kapitalista

sa usaping climate justice, may Paris Agreement na

sa batas, may Clean Air Act tayo, may Clean Water Act pa

sa matitinding unos, nagiging handa ang masa

dapat nang itigil ang mapanirang pagmimina

may kontrata sa daigdig na di man natititik

ay huwag hayaang magkalat ang upos at plastik

alagaan natin ang kalikasang humihibik

at sa ekolohiya'y huwag magpatumpik-tumpik

- gregoriovbituinjr.

06.05.2021.World Environment Day

Isa pang tula ngayong World Environment Day

ISA PANG TULA NGAYONG WORLD ENVIRONMENT DAY

ngayong World Environment Day, taospusong pagbati!

sa kumikilos para sa pangkalikasang mithi

upang tahanang daigdig ay di namimighati...

laban para sa kapaligira'y maipagwagi

pagbati sa mga Climate Walker kong nakasama

pati rin sa Green Convergence, Alyansa Tigil Mina,

sa Ecowaste Coalition, Greenpeace, at Aksyon Klima, 

Kamayan Forum, at Climate Reality Project pa

sa World Wide Fund for Nature at sa Mother Earth Foundation,

sa Earth Island Institute, Save Philippine Seas, Haribon,

Waves for Water, Green Collective, at Green Thumb Coalition,

sa Green Research, Sagip-Gubat Network, kayrami niyon

sa Philippine Movement for Climate Justice na ang mithi

ay masaayos ang klima't isyu'y maipagwagi

kay misis, sa munti naming diyaryong Diwang Lunti,

ilan lang ang mga iyang sa labi'y namutawi

sa grupo o kaya'y partidong Makakalikasan,

Philippine Ethical Treatment of Animals din naman,

sa Ecobrick, sa Yosibrick project kong sinimulan,

paumanhin po kung may di nabanggit na samahan

ngayong World Environment Day, pagpupugay pong muli

magpatuloy tayo sa makakalikasang mithi

para sa kinabukasan natin, iba pang lahi

para sa kapaligiran, sa inyo'y bumabati

- gregoriovbituinjr.

06.05.2021.World Environment Day

* litratong kuha sa 3rd Philippine Environment Summit na ginanap sa Cagayan de Oro noong Pebrero 2020

Patuloy akong kakatha

PATULOY AKONG KAKATHA

patuloy akong gagawa

ng mula sa puso'y tula

magninilay at kakatha

bagamat minsan tulala

at nakalutang sa hangin

kahit ano'y babanggitin

anumang paksa't damdamin

anumang haka't hangarin

basta't magpatuloy lamang

sa paghahanda ng dulang

upang manggang manibalang

ay akin nang matalupan

para sa tangi kong misis

paksa man ay climate justice

o dalitang nagtitiis

sa gutom, hapdi at hapis

sa suporta nyo'y salamat

habambuhay magsusulat

sige lang sa pagmumulat

upang masa'y magdumilat

sa mga katotohanang

nasisira'y kalikasan,

wasak ang kapaligirang

dapat nating alagaan

kaya dapat nagsusuri

nagninilay, naglilimi

na habang namumutawi

sa labi ang bawat mithi

patuloy akong kakatha

ng mula sa puso'y akda

magninilay at tutula

ng pangkalikasang diwa

- gregoriovbituinjr.

06.05.2021

World Environment Day

Tulang handog ngayong World Environment Day

TULANG HANDOG NGAYONG WORLD ENVIRONMENT DAY

pagmulat nga'y naalala ang petsa't araw ngayon

nag-inat, papungas-pungas, saka biglang bumangon

kumusta ba ang lansangan, ang dagat sa pag-alon?

lulutang-lutang pa rin ba ang upos ng linggatong?

umuusbong ang mga pananim sa pasong plastik

na pinagtiyagaang itanim dahil pandemik

habang patuloy pa rin ang gawaing mag-ekobrik

na ginupit na plastik sa boteng plastik isiksik

anong dapat gawin upang di magbara ang kanal

dahil sa mga basurang itinapon ng hangal

sa kapaligiran man, may matututunang aral

na dapat ding magpakatao'y may magandang asal

mga edukado pa ba ang walang disiplina?

sapagkat tapon dito, tapon doon sa kalsada

kayrami nang lupaing sinira ng pagmimina

ilog pa'y pinagtatapunan ng kapitalista

ayaw nating malunod sa basura ang daigdig

na tahanan ng ninuno, kalaban, kapanalig

sa paglinis ng paligid, tayo'y magkapitbisig

at mga asal-burara ay dapat lang mausig

kayraming batas-pangkalikasan nang pinagtibay

na dapat aralin, basahin, mapagnilay-nilay

at ngayong World Environment Day, halina't magpugay

sa mga sa kalikasan nangangalagang tunay

- gregoriovbituinjr.06.05.2021